کیست شکلاتی یا آندومتریوم تخمدان بسیار شایع است و ممکن است در 30 تا 40 درصد از زنان مبتلا به کیست آندومتریوز وجود داشته باشد. آندومتریوم ها کیست‌های پر از مایعات و خون قدیمی قاعدگی هستند، که روی تخمدان ها تشکیل می شوند. دلیل این اسم بخاطر ظاهر قهوه ای و قیر مانند آن است، که مانند شکلات ذوب شده می باشد. قاعدگی رتروگراد یکی از علل احتمالی تشکیل آندومتریوم تخمدان است. امروز می خواهیم در مورد علت ایجاد کیست شکلاتی و نحوه ی درمان آن صحبت کنیم.
کیست شکلاتی چیست؟
کیست شکلاتی، کیست تخمدان است، که می تواند یک یا هر دو تخمدان را درگیر کند و این کیست ها پر از خون قدیمی قاعدگی هستند. پزشکان متخصص زنان این کیست های شکلاتی را اندومتریوم می‌نامند، بین 30 تا 40 درصد از افراد مبتلا به آندومتریوز دچار این کیست می شوند. داشتن اندومتریومای تخمدان می توان نشانه ی وجود آندومتریوز باشد، رشد بیش از حد این کیست ها باعث درد شدید و گاهی مشکلاتی مانند ناباروری می شود. کیست‌های شکلاتی به تخمدان ها وصل می شوند و می توانند بر عملکرد تخمدان تاثیر زیادی بگذارند. در برخی موارد، کیست های شکلاتی می توانند عملکرد تخمدان ها را متوقف نموده و از بارداری جلوگیری کنند.
علت ایجاد کیست شکلاتی چیست؟
علت آندومتریوم به طور قطع مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می دهد که برخی از آن‌ها ممکن است در نتیجه قاعدگی رتروگراد ایجاد شوند. قاعدگی رتروگراد نیز ممکن است به اندومتریوز کمک کند. در قاعدگی رتروگراد، مقداری از خون قاعدگی زن در طول دوران قاعدگی به جای اینکه از دهانه رحم و واژن خارج شود، به سمت عقب و تخمدان او بر می‌گردد. همچنین بافت های که زمان قاعدگی از رحم جدا می‌شوند، از طریق لوله‌های فالوپ به سمت تخمدان‌ها و حفره لگنی به عقب منتقل می‌شوند، جایی که کاشته می‌شوند و باعث ایجاد آندومتریوز می‌شوند.
با ایجاد اندومتریوما، قاعدگی رتروگراد منجر به گیر افتادن بافت های رحمی در کیست‌ها میشود و باعث التهاب میشود. آندومتریوم ها را که «کیست شکلاتی» می نامند، به دلیل اینکه پر از مایع قهوه ای تیره است، که از خون و بافت قدیمی قاعدگی تشکیل شده است.
همچنین عواملی می توانند خطر احتمال ایجاد اندومتریوز و کیست های شکلاتی را بیشتر کنند، این عوامل می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ژنتیک (ارثی): افرادی که سابقه خانوادگی آندومتریوز دارند بیشتر در معرض خطر ابتلا به این کیست هستند.
- اختلالات سیستم ایمنی بدن: برخی از مشکلات سیستم ایمنی، به ویژه اختلالات خود ایمنی، ممکن است باعث کیست اندومتریوز شوند.
- صدمات و آسیب: آسیب به رحم یا ساختارهای اطراف آن باعث افزایش خطر ابتلا به اندومتریوز می شود. مثلا این آسیب ها می تواند در حین زایمان سزارین اتفاق بیفتد.
علائم وجود کیست شکلاتی یا اندومتریوما
آندومتریوم ممکن است در همه ی افراد علائمی ایجاد نکند. هنگامی که علائم ظاهر می شوند، بسیار شبیه به علائم اندومتریوز هست بنابراین تشخیص این نوع کیست از روی علائم بسیار مشکل می باشد، در نتیجه حتما برای اطمینان سونوگرافی باید انجام گیرد. اصولا کیست اندومتریوما بر اثر عارضه اندومتریوز تخمدان ایجاد میشود که به آن کیست شکلاتی نیز گفته میشود. برخری از شایع ترین علائم آن عبارتند از:
- درد لگن (بهویژه قبل و حین قاعدگی)
- قاعدگی‌های دردناک و شدید
- رابطه جنسی دردناک
- مشکلات باروری
- احساس پری یا فشار در لگن
- خستگی مزمن
عوارض کیست شکلاتی چیست؟
از جمله عوارض احتمالی اندومتریوم می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ناباروری
- سرطان تخمدان (بسیار نادر)
- انسداد مجاری ادراری یا روده
- درد مزمن لگن، که ممکن است ناتوان کننده باشد.
اگر اندومتریومای تخمدان پاره شود، ممکن است درد شدید و ناگهانی شکم و لگن را در سمتی که کیست در آن قرار دارد، تجربه کنید. اگر این علائم را دارید یا فکر می کنید ممکن است کیست پاره شده باشد، فورا به پزشک متخصص زنان در تبریز مراجعه کنید.
علائم پارگی کیست شکلاتی
پارگی کیست شکلاتی تخمدان ممکن است برای افراد مبتلا به این کیست رخ دهد که با علائم ناگهانی و خطرآفرینی همراه است.
- درد ناگهانی و شدید در لگن یا شکم
- تهوع و استفراغ
- خونریزی غیرطبیعی واژن
- احساس ضعف یا سرگیجه (به دلیل خونریزی داخلی)
- تب و علائم عفونت (در موارد شدید)
کیست شکلاتی و خطر ناباروری
آندومتریوز ارتباط نزدیکی با ناباروری دارد. حدود 50 درصد از زنان مبتلا به اندومتریوز و اندومتریوما برای باردار شدن مشکل دارند. در بین زنان نابارور حدود 30 درصد آندومتریوز دارند. دقیقا مشخص نیست که این شرایط چگونه بر باروری تاثیر می گذارد، اما پزشکان فکر می کنند افزایش خطر ممکن است به این دلیل باشد:
- کاهش در “ذخیره تخمدان” یا تعداد تخمک های موجود برای لقاح: این ممکن است به دلیل اثرات هورمونی کیست ها باشد.
- التهاب: اعتقاد بر این است که التهاب ممکن است با عملکرد اسپرم و سلول های تخمک تداخل داشته باشد و لقاح را دشوارتر کند.
- مایع در کیست‌ها: این ممکن است منجر به ایجاد جنین هایی شود که زنده نمی مانند.
کیست آندومتریوم چگونه تشخیص داده می شود؟
اگر شما مشکوک به آندومتریوز هستید و علائمی دارید یا باروری غیرقابل توضیحی دارید، ممکن است پزشک شما تشخیص اندومتریوم را بدهد. گاهی اوقات می توان کیست را در طول معاینه لگن احساس کرد.
سونوگرافی
سونوگرافی در تشخیص وجود کیست خوب است، اما ممکن است نتواند نوع دقیق کیست شما را تعیین کند. انواع مختلفی از کیست های تخمدان وجود دارد، از جمله کیست فولیکول، کیست درموئید و غیره، که بیشتر آن ها از آندومتریوم شایع تر هستند.
بیوپسی
بیوپسی سوزنی با سونوگرافی برای تعیین محل دقیق کیست شروع می شود. یک سوزن نازک و توخالی و یک سرنگ برای استخراج بافت و مایع در کیست وارد می شود. سپس نمونه‌های مایع و بافت زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرند تا مشخص شود که آیا کیست شکلاتی هست یا خیر، که یک شاخص کلیدی برای اندومتریوما است.
آیا کیست شکلاتی تخمدان درمان قطعی دارد؟
کیست‌های شکلاتی یا اندومتریوما عمدتا درمان قطعی و بی بازگشتی ندارند و ممکن است بعد از هر بار درمان دوباره عود کند و برای فرد مشکل ساز شود. درمان‌های متعددی برای اندومتریوما بوجود آمده که می‌تواند احتمال بازگشت کیست شکلاتی و علائم ناشی از آن را به حداقل برساند. گاهی ممکن است در صورت شدت پیدا کردن بیماری، پزشک انجام جراحی را پیشنهاد کند که میتوانند بهترین روش برای برطرف کردن کیست شکلاتی باشد.
آزمایشات تشخیصی کیست شکلاتی
کیست شکلاتی توسط برخی آزمایش‌ها قابل شناسایی می‌باشد که اصولا پزشک برای تشخیص لول بیماری شما مناسب‌ترین روش آزمایش اندومتریوما را برای شما تجویز می‌کند.
- سونوگرافی لگن: بررسی وجود کیست و ارزیابی اندازه آن
- MRI: بررسی دقیق‌تر بافت‌های داخل لگن
- آزمایش خون (CA-125): بررسی احتمال وجود اندومتریوز شدید.
- شمارش خون (CBC): شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) می‌تواند برای بررسی علائم عفونت یا کم‌خونی در اثر خونریزی‌های غیرطبیعی انجام شود.
- آزمایش ادرار: برای بررسی عفونت‌های ادراری که ممکن است علائمی مشابه اندومتریوما داشته باشند.
- آزمایش بیماری‌های مقاربتی (STI): برای رد احتمال عفونت‌های مقاربتی که ممکن است علائم مشابه ایجاد کنند.
درمان دارویی برای کیست شکلاتی وجود دارد؟
اگر چه تا کنون درمان دارویی کامل و موثری برای کیست شکلاتی یا اندومتریوما پیدا نشده، اما مصرف بعضی دارو‌ها می‌تواند علائم ناشی از این عارضه را تا حد بسیاری کاهش دهد.
- مسکن‌ها مانند ایبوپروفن برای کاهش درد به کار می‌روند.
- داروهای هورمونی مانند قرص‌های ضدبارداری، آگونیست‌های GnRH و پروژستین‌ها در کاهش رشد کیست موثرند.
- داروهای ضدالتهاب برای کنترل التهاب ناشی از اندومتریوز کمک کننده هستند.
- پروژستین‌ها (گروهی از داروهای هورمونی)
- حلقه واژن (رینگ واژن- آزادکننده هورمون)
- قرص‌های ضدبارداری
- هورمون GnRH
درمان کیست شکلاتی با روش‌های جراحی
عمل جراحی برای برداشتن کیست‌های شکلاتی، که سیستکتومی تخمدان نامیده میشود. برای زنانی که علائم دردناک، کیست های بزرگ، کیست هایی که ممکن است نشان دهنده سرطان یا ناباروری باشند توصیه میشود. این روش شامل ایجاد برش های کوچک (بریدگی) در شکم و قرار دادن یک لاپاروسکوپ (یک لوله نازک و بلند با دوربین و نور) است. در زنانی که قصد بارداری دارند، خطرات و مزایای سیستکتومی تخمدان باید به دقت سنجیده شود. این روش می تواند تاثیر منفی بر عملکرد تخمدان داشته باشد. این جراحی ممکن است احتمال لقاح را چه به طور طبیعی و چه با لقاح آزمایشگاهی (IVF) کاهش می‌دهد.
پایش
این روش به عبارتی تحت نظر داشتن کیست شکلاتی است که پزشک بتواند وضعیت و علائم اندومتریوما را کنترل کند و جلوی پیشرفت آن را بگیرد.
لاپاراسکوپی
انجام لاپاراسکوپی برای درمان کیست شکلاتی و آندومتریوز روشی کم تهاجمی است که تا حدودی این عارضه را متوقف می‌کند و به کاهش علائم آن کمک می‌کند.
هیسترکتومی
در موارد که شدت عارضه بالا است، ممکن است نیاز به برداشتن رحم و تخمدان‌ها باشد که این روش معمولا برای زنانی که دیگر قصد بارداری ندارند توصیه میشود.
اوفورکتومی
گاهی اوقات، جراحان متخصص کیست‌های آندومتریوما، اوفورکتومی را توصیه می‌کنند، که در آن تخمدان برداشته می شود و علائم برطرف میشود. با این حال، پزشکان این درمان را فقط برای زنانی که دیگر قصد بارداری ندارند، توصیه می‌کنند.
کلام آخر
کیست شکلاتی تخمدان می تواند علائم دردناکی ایجاد کند، که می‌تواند زندگی شما را مختل کند. این علائم اغلب پس از یائسگی بهتر می شوند. اگر اندومتریومای تخمدان دارید، با پزشک متخصص زنان خود در مورد گزینه های درمانی مشورت کنید. پزشک شما می‌تواند برنامه درمانی شما را براساس علائم، سلامت و سبک زندگی شما تجویز کند.
سوالات متداول:
اندومتریوما یا کیست شکلاتی به خودی خود یک بیماری خوشخیم است و معمولاً باعث سرطان تخمدان نمیشود. با این حال، تحقیقات نشان دادهاند که زنان مبتلا به اندومتریوز، از جمله افرادی که کیست شکلاتی دارند، احتمال کمی برای ابتلا به برخی انواع سرطان تخمدان، بهویژه سرطان سلول شفاف تخمدان (Clear Cell Carcinoma) و کارسینوم اندومتریوئید (Endometrioid Carcinoma) دارند.
بله، بسیاری از زنان پس از درمان اندومتریوما توانایی بارداری را دارند، اما میزان موفقیت بستگی به شدت بیماری، نوع درمان، و سن فرد دارد. زنان با کاهش ذخیره تخمدانی ممکن است برای بارداری نیاز به روش‌های کمک‌باروری مانند IVF داشته باشند.
